ग्रामपंचायत जानेगावएसडीजी स्थानिकीकरण (Localization of SDGs - LSDG)
निकष २२: शाश्वत विकास उद्दिष्टांचे (SDGs) स्थानिकीकरण
LSDG चौकट – परिचय
स्थानिकीकृत एसडीजी (LSDG) म्हणजे काय?
स्थानिकीकृत शाश्वत विकास उद्दिष्टे (LSDG) ही चौकट संयुक्त राष्ट्रांच्या शाश्वत विकास उद्दिष्टांना (UN SDGs) ग्रामपंचायत पातळीवरील कृतीशील लक्ष्यांमध्ये रूपांतरित करते. ही चौकट स्थानिक विकास प्राधान्यांशी सुसंगत अशा ९ महत्त्वाच्या थीम्सवर आधारित आहे.
उद्दिष्टे:
- ग्रामविकासाची दिशा राष्ट्रीय व जागतिक SDG उद्दिष्टांशी अनुरूप ठेवणे
- ग्रामपंचायत पातळीवर मोजता येणारी व साध्य करता येणारी लक्ष्ये ठरवणे
- समग्र, समावेशक व शाश्वत ग्रामविकासाला चालना देणे
- ठोस निर्देशकांच्या आधारे प्रगतीचा नियमित आढावा घेणे
- शाश्वत विकास प्रक्रियेत ग्रामस्थांची सक्रिय भागीदारी निश्चित करणे
LSDG अंमलबजावणी स्थिती
| LSDG संदर्भात PRI प्रतिनिधी प्रशिक्षण | होय - सर्व १५ निवडून आलेले प्रतिनिधी प्रशिक्षित |
| प्रशिक्षण दिनांक | फेब्रुवारी २०२४ (३ दिवसांचे कार्यशाळा प्रशिक्षण) |
| प्रशिक्षण संस्था | स्टेट इन्स्टिट्यूट ऑफ रुरल डेव्हलपमेंट (SIRD) |
| LSDG साध्य करण्यासाठी ग्रामसभा संकल्प | होय - ग्रामसभेत संकल्प ठराव (मार्च २०२४) |
| LSDG कृती आराखडा | होय - GPDP २०२५-२६ मध्ये समाविष्ट |
| नियंत्रण/निगराणी यंत्रणा | तिमाही प्रगती आढावा – ग्रामसभा |
9/9
स्वीकृत LSDG थीम्स
85%
सरासरी प्रगती
15
प्रशिक्षित प्रतिनिधी
45
ठरवलेली कृती मुद्दे
९ LSDG थीम्स – स्थिती व केलेली कामे
१. गरिबीमुक्त व उपजीविका वृद्धिंगत ग्रामपंचायत (Poverty Free & Enhanced Livelihood)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य पात्र सर्व शेतकऱ्यांचे PM-KISAN अंतर्गत १००% कव्हरेज
- साध्य १५ स्वयं-साहाय्य गटांमध्ये (SHG) १८० महिलांची नोंद
- साध्य SHG मार्फत एकत्रित बचत – रु. २५ लाख
- साध्य SHG च्या माध्यमातून ३० सूक्ष्म उद्योजने सुरू
- साध्य मागणीप्रमाणे १००% MGNREGS रोजगार (२०२३-२४ मध्ये २,४५० मानवदिवस)
- साध्य ४५ युवकांना कौशल्य विकास प्रशिक्षण
- सक्रिय Farmer Producer Organization (FPO) सोबत ८५ शेतकरी जोडलेले
चालू उपक्रम:
- ५० लाभार्थ्यांसाठी पशुधन विकास योजना
- ३० शेतकऱ्यांसाठी सेंद्रिय शेती प्रशिक्षण व प्रोत्साहन
- ग्रामीण उद्योजकता प्रोत्साहन कार्यक्रम
एकूण प्रगती: ८५% साध्य
२. निरोगी ग्रामपंचायत (Healthy Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य २४x७ सेवा देणारे प्राथमिक आरोग्य केंद्र कार्यरत
- साध्य १००% संस्थात्मक प्रसूती (घर प्रसूती शून्य)
- साध्य ०-५ वयोगटातील सर्व बालकांचे १००% लसीकरण
- साध्य गर्भवती महिलांचे ९८% ANC कव्हरेज
- साध्य कुपोषित बालकांची संख्या शून्य
- साध्य आयुष्मान भारत अंतर्गत सर्व पात्र कुटुंबे कव्हर
- साध्य सर्व गावांमध्ये मासिक आरोग्य शिबिरे
- साध्य आयुर्वेद व योग जनजागृती कार्यक्रम
आरोग्य पायाभूत सुविधा:
- १ प्राथमिक आरोग्य केंद्र – २ डॉक्टर, ५ कर्मचारी
- ३ अंगणवाडी केंद्रे – सर्व गावांना कव्हरेज
- एम्ब्युलन्स सेवा उपलब्ध (१०८ आपत्कालीन सेवा)
एकूण प्रगती: ९५% साध्य
३. बालमैत्री ग्रामपंचायत (Child Friendly Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य ६-१४ वयोगटातील सर्व मुलांचे १००% शाळा प्रवेश
- साध्य मागील २ वर्षांत शाळाबाह्य/ड्रॉपआऊट विद्यार्थी शून्य
- साध्य ३ अंगणवाडी केंद्रांतून १२० बालकांना पोषण आहार
- साध्य सर्व शाळांमध्ये मध्यान्ह भोजन योजना
- साध्य १००% जन्म नोंदणी (Birth Registration)
- साध्य बाल संरक्षण समिती स्थापन व कार्यरत
- साध्य सर्व ३ गावांत मुलांसाठी खेळाचे मैदान
- साध्य बाल हेल्पलाईन क्रमांकाचे फलक लावलेले
शैक्षणिक सुविधा:
- ३ प्राथमिक शाळा (प्रत्येक गावात १)
- १ माध्यमिक शाळा (केंद्रीय ठिकाणी)
- २ शाळांमध्ये ग्रंथालय सुविधा
- माध्यमिक शाळेत संगणक शिक्षण
एकूण प्रगती: ९२% साध्य
४. पाणीसमृद्ध ग्रामपंचायत (Water Sufficient Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य JJM अंतर्गत १००% घरगुती नळजोड (FHTC २५०/२५०)
- साध्य ३ ओव्हरहेड टाक्या बांधकाम पूर्ण
- साध्य पाण्याचे नमुने तिमाही तपासणी – सर्व सुरक्षित
- साध्य पाणलोट विकासासाठी ५ बंधारे
- साध्य भूजल पुनर्भरणासाठी २ परकोलेशन टाक्या
- सक्रिय ४५ घरांमध्ये पावसाच्या पाण्याचे संधारण
- सक्रिय पाणी बचतीबाबत नियमित जनजागृती
पाणी व्यवस्थापन:
- ग्रामीण जल व स्वच्छता समिती (VWSC) कार्यरत
- दरवर्षी पाणी अंदाजपत्रक व नियोजन
- स्रोत शाश्वती (Source Sustainability) आराखडा तयार
एकूण प्रगती: ९८% साध्य
५. स्वच्छ व हरित ग्रामपंचायत (Clean & Green Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य ३+ वर्ष ODF Plus दर्जा कायम
- साध्य १००% घरगुती शौचालय कव्हरेज (२५०/२५०)
- साध्य घनकचरा व्यवस्थापन प्रणाली कार्यरत
- साध्य प्लास्टिकमुक्त गाव अभियान यशस्वी
- साध्य मागील ३ वर्षांत १५,००० पेक्षा अधिक वृक्षलागवड
- साध्य सर्व गावांत सामुदायिक कंपोस्ट खड्डे
- साध्य सर्व वसाहतींमध्ये जलनिस्सारण सुधारणा
- साध्य ८५ एलईडी स्ट्रीट लाईट (ऊर्जा कार्यक्षम)
पर्यावरण उपक्रम:
- दर महिन्याला स्वच्छता अभियान (Swachhata Abhiyan)
- गाव सुशोभीकरण – फुलबाग व वृक्षारोपण
- सिंगल-यूज प्लास्टिकवर सक्त मनाई
- घरपातळीवर कचरा वर्गीकरण प्रोत्साहन
एकूण प्रगती: ९५% साध्य
६. स्वयंपूर्ण पायाभूत सुविधा असलेली ग्रामपंचायत (Self-Sufficient Infrastructure)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य सर्व गावांसाठी सर्व हवामानात चालणारे रस्ते
- साध्य १००% घरगुती वीज जोडणी
- साध्य सुसज्ज ग्रामपंचायत भवन
- साध्य २ गावांत समुदाय सभागृह
- साध्य स्मशान/दफनभूमी सुविधांची उपलब्धता
- साध्य सार्वजनिक ठिकाणी स्वच्छतागृहे
- सक्रिय सर्व पायाभूत सुविधांची नियमित देखभाल
- साध्य डिजिटल कनेक्टिव्हिटी (ब्रॉडबँड + मोबाईल)
पायाभूत मालमत्ता:
- १२ कि.मी. सर्व हवामान रस्ते
- गावांना जोडणारे ३ पूल
- ८५ LED स्ट्रीट लाईट्स
- एकूण २०३ भू-टॅग केलेली सामुदायिक मालमत्ता
एकूण प्रगती: ८८% साध्य
७. सामाजिकदृष्ट्या सुरक्षित ग्रामपंचायत (Socially Secured Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य सर्व पात्र लाभार्थ्यांचे १००% पेन्शन कव्हरेज (८५ व्यक्ति)
- साध्य सर्व २५० कुटुंबांकडे राशनकार्ड
- साध्य मॅन्युअल स्कॅव्हेंजिंगचे प्रकरण शून्य
- साध्य आयुष्मान भारत अंतर्गत पूर्ण कव्हरेज
- साध्य सर्व ९ ST कुटुंबे योजनांमध्ये समाविष्ट
- साध्य सर्व योजनांची सामाजिक लेखापरीक्षण
- सक्रिय महिला सुरक्षेसाठी समिती व हेल्पलाईन
- सक्रिय ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष कार्यक्रम
सामाजिक सुरक्षा कव्हरेज:
- ज्येष्ठ नागरिक पेन्शन: ४५ लाभार्थी
- विधवा पेन्शन: २० लाभार्थी
- दिव्यांग पेन्शन: १२ लाभार्थी
- शेतकरी पेन्शन: ८ लाभार्थी
एकूण प्रगती: ९०% साध्य
८. सुशासन असलेली ग्रामपंचायत (Good Governance)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य वर्षातून किमान ४ ग्रामसभा (नियमित आयोजित)
- साध्य ग्रामसभेत सरासरी ८५% उपस्थिती
- साध्य eGramSwaraj द्वारे १००% सेवांचे डिजिटायझेशन
- साध्य अर्थसंकल्प व खर्चातील पूर्ण पारदर्शकता
- साध्य भ्रष्टाचार तक्रारी (दोष सिद्ध प्रकरणे) शून्य
- साध्य RTI अंतर्गत ९२% अर्जांची वेळेतसोयीनुसार निकाली काढणी
- साध्य सर्व ५ स्थायी समिती सक्रिय
- साध्य सर्व प्रमुख योजनांचे सामाजिक लेखापरीक्षण
सुशासन – विशेष उल्लेख:
- डिजिटल सुशासन राज्यस्तरीय पुरस्कार २०२२
- सर्वोत्तम कामगिरी करणारी ग्रामपंचायत – २०२३ (राज्यस्तर)
- GPDP ची १००% अंमलबजावणी
- दर महिन्याला सार्वजनिक आढावा बैठक
एकूण प्रगती: ९२% साध्य
९. महिला मैत्री ग्रामपंचायत (Women Friendly Panchayat)
संकल्प स्थिती: संकल्प ठराव स्वीकृत
प्रमुख यश:
- साध्य ग्रामपंचायतीत ४७% महिला प्रतिनिधित्व (७/१५ सदस्य)
- साध्य महिला सरपंच – नेतृत्वात महिला सक्षमीकरण
- साध्य १५ सक्रिय SHG मध्ये १८० महिला
- साध्य ३ स्थायी समित्यांवर महिला अध्यक्ष
- साध्य १००% सुरक्षित संस्थात्मक प्रसूती
- साध्य महिला सुरक्षेसाठी हेल्पलाईन व समिती कार्यरत
- साध्य ६५ महिलांचे कौशल्य विकास प्रशिक्षण पूर्ण
- साध्य ३० महिला नेतृत्वाखाली सूक्ष्म उद्योजने
महिला सक्षमीकरण उपक्रम:
- दर महिन्याला महिला सभा (Mahila Sabha)
- महिलांसाठी स्वतंत्र विकास समिती
- GPDP मध्ये जेंडर बजेट तरतूद
- महिलांची आर्थिक सहभागिता ६०% ने वाढ
एकूण प्रगती: ९०% साध्य
LSDG – एकत्रित प्रगती आढावा
थीमनिहाय साध्य प्रगती
| LSDG थीम | संकल्प स्थिती | प्रगती | श्रेणी |
|---|---|---|---|
| १. गरिबीमुक्त व उपजीविका वृद्धिंगत ग्रामपंचायत | होय | ८५% | A |
| २. निरोगी ग्रामपंचायत | होय | ९५% | A+ |
| ३. बालमैत्री ग्रामपंचायत | होय | ९२% | A+ |
| ४. पाणीसमृद्ध ग्रामपंचायत | होय | ९८% | A+ |
| ५. स्वच्छ व हरित ग्रामपंचायत | होय | ९५% | A+ |
| ६. स्वयंपूर्ण पायाभूत सुविधा असलेली ग्रामपंचायत | होय | ८८% | A |
| ७. सामाजिकदृष्ट्या सुरक्षित ग्रामपंचायत | होय | ९०% | A+ |
| ८. सुशासन असलेली ग्रामपंचायत | होय | ९२% | A+ |
| ९. महिला मैत्री ग्रामपंचायत | होय | ९०% | A+ |
| सरासरी | ९/९ थीम्स | ९१.६% | A+ |
9/9
स्वीकृत थीम्स
91.6%
सरासरी साध्य
45
कृती मुद्दे
A+
एकूण श्रेणी
ग्रामसभा संकल्प (LSDG Resolution)
LSDG संकल्प ठराव – तपशील
| ठरावाची तारीख | २० मार्च २०२४ |
| बैठकीचा प्रकार | LSDG विषयक विशेष ग्रामसभा |
| उपस्थिती | २८५ नागरिक (सुमारे ८८% पात्र मतदार) |
| ठराव | सर्व ९ LSDG थीम्स स्वीकृत करून पूर्ण अंमलबजावणीचा सर्वानुमते संकल्प |
| कृती आराखडा | ५ वर्षांचा LSDG कृती आराखडा – GPDP मध्ये समाविष्ट |
| अर्थसंकल्पीय तरतूद | GPDP निधीपैकी २०% रक्कम LSDG उपक्रमांसाठी राखीव |
| निगराणी समिती | ९ सदस्यीय LSDG निगराणी समिती स्थापन |
| प्रगती आढावा | तिमाही प्रगती सादरीकरण – ग्रामसभा |
निगराणी व प्रगती अहवाल
LSDG निगराणी समिती
| पद | नाव | जबाबदारी |
|---|---|---|
| अध्यक्ष | सरपंच | एकूण समन्वय व नेतृत्व |
| सदस्य | विकास समिती अध्यक्ष | थीम १, ४, ६ – प्रगती निगराणी |
| सदस्य | आरोग्य समिती अध्यक्ष | थीम २, ३ – प्रगती निगराणी |
| सदस्य | सामाजिक न्याय समिती अध्यक्ष | थीम ७, ९ – प्रगती निगराणी |
| सदस्य | पर्यावरण समन्वयक | थीम ५ – प्रगती निगराणी |
| सदस्य | ग्रामसेवक | थीम ८ – डेटा संकलन व अहवाल |
| सदस्य | समुदाय प्रतिनिधी | ३ सदस्य – नागरिकांचा सहभाग व अभिप्राय |
प्रगती आढावा वेळापत्रक
- मासिक: समिती बैठक – कृती मुद्द्यांचा आढावा
- तिमाही: ग्रामसभेत प्रगती सादरीकरण
- अर्धवार्षिक: मध्यंतर आढावा व आवश्यक बदल
- वार्षिक: एकत्रित मूल्यांकन व पुढील वर्षाचे नियोजन
अलीकडील आढावा (मार्च २०२४):
२० मार्च २०२४ रोजी ग्रामसभेत तिमाही प्रगती आढावा घेण्यात आला. सर्व ९ थीम्सचा एकत्रित सरासरी प्रगती दर ९१.६% नोंदविला गेला व कामगिरी "उत्कृष्ट" श्रेणीत मान्य करण्यात आली.
भविष्यातील कृती आराखडा (२०२५-२६)
पुढील वर्षासाठी प्राधान्य कृती
- थीम १: शेतकरी प्रशिक्षण केंद्र स्थापन करणे, FPO सदस्यसंख्या १२० पर्यंत वाढवणे
- थीम २: सर्व गावांत योग शिबिरे व मानसिक आरोग्य जनजागृती
- थीम ३: बालग्रंथालय व मुलांसाठी डिजिटल साक्षरता कार्यक्रम
- थीम ४: १०० घरांत पावसाच्या पाण्याचे संधारण, ठिबक/फवारणी सिंचन प्रोत्साहन
- थीम ५: ५,००० वृक्षलागवड लक्ष्य, गाव नर्सरी स्थापन
- थीम ६: अंतर्गत रस्त्यांचे गुणोत्तर वाढवणे, सोलार स्ट्रीट लाईट्स बसवणे
- थीम ७: ज्येष्ठ नागरिक सेवा केंद्र व दिव्यांग अनुकूल पायाभूत सुविधा
- थीम ८: नागरिकांसाठी मोबाईल अॅप व AI आधारित चॅटबॉट
- थीम ९: महिला प्रशिक्षण केंद्र व SHG क्रियाशीलता अधिक विस्तार
LSDG संसाधने
| दस्तऐवज | वर्णन | डाउनलोड |
|---|---|---|
| LSDG Framework Document | पूर्ण LSDG चौकट व मार्गदर्शक सूचनांचा दस्तऐवज | PDF डाउनलोड |
| Gram Sabha Resolution | LSDG संदर्भातील संकल्प ठराव (मराठी/इंग्रजी) | PDF डाउनलोड |
| LSDG Action Plan 2025-26 | वेळापत्रकासह सविस्तर कृती आराखडा | PDF डाउनलोड |
| Progress Report (Q1 2024) | ताज्या तिमाही प्रगती अहवालाची प्रत | PDF डाउनलोड |
| LSDG Indicators | थीमनिहाय निर्देशक व लक्ष्यांची यादी | PDF डाउनलोड |